quarta-feira, 20 de março de 2013

Romanesque art and wines in Ribeira Sacra (Galicia)


Church of San Vicente de Pombeiro (Photo Alberto López)
 The Ribeira Sacra is a historical region located in the south of the province of Lugo and the north of the province of Ourense, well known for its importance in the world of wine making. One of the five wine appellations of Galicia, which now enjoys a growing fame, is established in this area, around the confluence of the rivers Minho and Sil. But this region is also notable for having the largest collection of Romanesque art in Galicia. In this area there are more than a hundred churches that retain its original Romanesque structure in a greater or lesser extent. All these temples were once part of medieval monasteries, now largely disappeared, whose origins date back to the early Middle Ages. Only the monastery of Santa Maria de Ferreira, in the town of Pantón, is still inhabited by a religious community of nuns of the Benedictine order.

Church of Atán (Photo Alberto López)
  
  The history of these ancient monasteries is closely related to the development of viticulture, a leading economic resource in this area during the Middle Ages. A local legend attributes to the Roman Empire the origins of wine culture in the region. But although it's often said that wines produced here were sent to Rome and served at the table of the Caesars, there is no historical or archaeological evidence of wine culture in this land in Roman times, even less that these wines were exported to the Italian peninsula. The oldest historical record about viticulture in the Ribeira Sacra is a document dated in the year 816 in the monastery of Santo Estevo de Atán, in the municipality of Pantón.



Church of Ribas de Minho (Photo Alberto López)

Another deep-rooted belief links the name of the Ribeira Sacra (which means, literally, Sacred Riverbank) with the presence of the  monasteries that existed for centuries on the banks of the Sil and Minho rivers. But according to the Galician philologist and historian Manuel Vidán Torreira, the origin of the name has a very different explanation. The oldest historical document which contains the name is the foundation charter of the monastery of Montederramo, written in the town of Allariz in August 1124, where is the phrase: in locum qui dicitur [in the place they call] Rivoira Sacrata. The Castilian Benedictine chronicler Antonio de Yepes (died in 1618), when he transcribed this document, thought that the words Rivoira Sacrata (that he mistranslated as Sacred Riverbank) referred to the banks of the river Sil. But Vidán Torreira explains that the word rivoira (or rovoyra, an alternative spelling that can be found in other documents of these times, from Latin robur) means oak tree or oak forest in Medieval Galician language. Antonio de Yepes mistakenly understood that the old document spoke of a «sacred bank» (in fact a «sacred tree» or a «sacred grove») and that mistake was repeated later by many others, originating the name that has lasted until today.

Vineyards on terraces in Sober (Photo Alberto López)
  In any case, it is true that in the region there were numerous monastic communities, some of them very powerful, like the Benedictine convent of Santo Estevo de Ribas de Sil (in the municipality of Nogueira de Ramuín), now transformed in a parador or luxury hotel. It is also beyond doubt that the monks promoted the cultivation of grape wines on the steep banks of the Sil and Minho rivers, constructing the spectacular landscape of vineyards planted on terraces that characterizes the Ribeira Sacra. A landscape that, in the words of the Galician writer and geographer Ramón Otero Pedrayo, was modeled in an «unconsciously artistic way». Yet so far there are no accurate historical data on the origins of this kind of viticulture in the region.

Church of Santo Estevo de Ribas de Minho (Photo A. López)
  The great benefits of the wine trade explain the abundance and the artistic and architectural richness of the Romanesque monuments of this territory, where are churches such as Santo Estevo de Ribas de Minho (in the municipality of O Saviñao) of unusual dimensions for a small country town. This is in most cases a late and very mature Romanesque style. Some of these churches show a clear influence of the artistic school emerged around Master Mateo (or Matthew), the creator of the Pórtico da Glória of the Cathedral of Santiago de Compostela, a world masterpiece of Romanesque art. Recent studies suggest that a group of former disciples of Matthew was moved to the middle reaches of the Minho River after completing the construction of the Cathedral of Santiago (around the year 1210) in order to build the monumental church of Portomarín, a small town located on the famous Way of St. James, at the northern end of the Ribeira Sacra. The stylistic imprint of this workshop can be seen in other churches that were built later in the same area.

TV / Video
The Romanesque heritage of Ribeira Sacra is featured in an episode of the documentary series Las claves del románico (Keys of the Romanesque art), produced by the Spanish public TV channel TVE-La 2. A video produced by the Provincial Council of Lugo shows some Romanesque churches in the municipality of O Saviñao (in Galician).  


Books
There are no studies nor guide books published in English about the Romanesque heritage of this region. A recent book in Spanish, Cuaderno del románico de la Ribeira Sacra, by Francisco Ruiz Aldereguía, describes numerous churches and several routes. The complex religious symbolism present in these monuments (especially in sculptures) is analyzed by the writer and historian Xosé Lois Garcia in his essays Simboloxía do románico de Pantón, Simboloxía do románico de Sober and Simboloxía do románico de Chantada (in Galician). Historian Sonia Fernández has studied the influence of Master Matthew's school in these monuments in the book San Esteban de Ribas de Miño: los talleres de filiación mateana (in Spanish). There is also information on the Romanesque churches of the area in the handbook Ribeira Sacra. Guía práctica, by Manuel Garrido (with editions in Spanish and Galician) and Orientarse pola Ribeira Sacra, a literary travel book by Gonzalo Xosé de Francisco da Rocha (in Galician).
 
Church of Bembibre, Taboada (Photo A. López)
Websites
A map edited by the Ecomuseum of Arxeriz (in the municipality of O Saviñao) shows the main points of interest of this monumental area. The webpage of the European Heritage Project features an article on the Romanesque heritage of the Ribeira Sacra (in English). The cultural association O Colado do Vento has published a brochure about the Romanesque heritage of the municipality of Sober (in Galician). Another association, Amigos do Románico da Comarca de Chantada, presents on its website a photo gallery of the Romanesque churches of the municipalities of Chantada, Taboada and Carballedo. The portal Arteguias.com has devoted a small section to this heritage (in Spanish). A calendar with pictures of churches and monasteries of the Ribeira Sacra of Ourense, edited by the association O Sorriso de Daniel, can be seen on this site. The portal Círculo Románico shows some pictures of the churches of Santo Estevo de Chouzán, San Miguel de Eiré, Santa María de Ferreira, San Paio de Diomondi, San Lourenzo de Fión, San Vicente de Pombeiro, San Xoán de Portomarín, Taboada dos Freires, San Facundo de Ribas de Minho, Santo Estevo de Ribas de Sil and Santa Cristina de Ribas de Sil. The public company Turgalicia offers in his website a virtual tour in the cave church of the monastery of San Pedro de Rocas (in the municipality of Esgos), one of the oldest monastic foundations in the Ribeira Sacra and in Europe (6th century).

Church of Nogueira de Minho, Chantada (Photo Alberto López)
Museums
The Ribeira Sacra Wine Centre (in the city of Monforte de Lemos) houses a permanent exhibition on the history of viticulture in the area. The Ecomuseum of Arxeriz (municipality of O Saviñao) devotes a section to the wine traditions of the Ribeira Sacra. The ethnographical municipal museum of Quiroga also shows some old artifacts of wine making.
  

Church of San Xoán da Cova (Photo Alberto López)

Tourist routes
The company Maisqueromanico offers guided tours to these monuments, with service in several languages​​. In the area there is a Wine Route that includes wineries, lodgings and other establishments.

segunda-feira, 18 de março de 2013

Arte románico y viñedos en la Ribeira Sacra (Galicia)

Iglesia de San Vicente de Pombeiro (Foto Alberto López)
La Ribeira Sacra es una región histórica situada en el sur de la provincia de Lugo y el norte de la provincia de Ourense, conocida sobre todo por su importancia en el mundo del vino. En este territorio, en torno a la confluencia de los ríos Miño y Sil, se asienta una de las cinco denominaciones de origen vinícolas de Galicia, que en los últimos años ha ido alcanzando una celebridad cada vez mayor. Pero la región se distingue también por poseer el mayor conjunto de arte románico de Galicia. En este territorio se cuentan más de un centenar de iglesias que conservan en mayor o menor medida su fábrica románica. Todos estos templos pertenecieron en su día a monasterios medievales que en gran parte han desaparecido y cuyos orígenes se remontan a la Alta Edad Media. Solo el monasterio de Santa María de Ferreira, en el municipio de Pantón, sigue actualmente ocupado por una comunidad religiosa de monjas de la orden benedictina.

Iglesia de Atán (Foto Alberto López)
  La historia de estos monasterios está estrechamente vinculada con el desarrollo de la viticultura, que fue durante la Edad Media un  recurso económico de primer orden. Una tradición local atribuye al Imperio Romano el origen del cultivo de la vid en la región. Incluso se ha dicho a menudo que los vinos producidos aquí eran enviados a Roma y servidos en la mesa de los césares. Sin embargo, aunque tal creencia todavía está muy extendida, no hay ninguna evidencia histórica o arqueológica de que en estas tierras se elaborase vino en la época romana, ni mucho menos de que ese vino fuese exportado a península itálica. El testimonio más antiguo que se conoce sobre la viticultura en la Ribeira Sacra es un documento fechado en el año 816 en el desaparecido monasterio de Santo Estevo de Atán, en el municipio de Pantón.

Iglesia de Ribas de Miño (Foto Alberto López)
  Otra creencia muy arraigada atribuye el nombre de la Ribeira Sacra (en español Ribera Sagrada, denominación hoy en desuso) a la presencia de los monasterios que existieron durante siglos en las orillas del Sil y del Miño. Pero según el filólogo e historiador gallego Manuel Vidán Torreira, el origen del topónimo tiene una explicación muy diferente. El documento histórico más antiguo en el que figura este nombre es la carta de fundación del monasterio de Montederramo (fechada en la villa ourensana de Allariz en agosto de 1124 y firmada por la infanta Teresa de León, madre de Afonso Henriques, primer rey de Portugal), donde aparece la frase: in locum qui dicitur [en el lugar que llaman] Rivoira Sacrata. El cronista benedictino castellano Antonio de Yepes (muerto en 1618), al transcribir ese documento, creyó que las palabras Rivoira Sacrata se referían a la ribera del río Sil. Vidán puntualiza que en la lengua gallega de la Edad Media la palabra rivoira (o rovoyra, como es mencionada en otros documentos de la época, del latín robur) se refiere en realidad a un roble o a un robledal. Antonio de Yepes entendió erróneamente que el viejo documento hablaba de una «ribera sagrada» (cuando en realidad se refería a un «árbol sagrado» o a un «bosque sagrado») y esa equivocación fue repetida después por muchos otros, originando el nombre que ha perdurado hasta hoy.

Terrazas vitícolas en Sober (Foto Alberto López)
   En cualquier caso, sí es cierto que en la región hubo numerosas comunidades monásticas, alguna de ellas muy poderosa, como la del convento benedictino de Santo Estevo de Ribas de Sil (en el actual municipio de Nogueira de Ramuín, hoy convertido en un parador). Está también fuera de toda duda que los monjes impulsaron el cultivo de los viñedos en las márgenes escarpadas del Sil y del Miño, originando el espectacular paisaje de viñedos plantados sobre terrazas o bancales (aquí llamados socalcos) que caracteriza a la Ribeira Sacra. Un paisaje que, en palabras del escritor gallego Ramón Otero Pedrayo, fue trabajado de un modo «inconscientemente artístico». Sin embargo, los datos históricos conocidos todavía no permiten determinar con exactitud cuándo se empezó a practicar en la región este tipo de viticultura.

Iglesia de Santo Estevo de Ribas de Miño (Foto Alberto López)
  Los grandes beneficios del comercio del vino explican la abundancia y la riqueza artística y arquitectónica de los monumentos románicos de este territorio, donde se conservan iglesias -como la de Santo Estevo de Ribas de Miño, en el municipio de O Saviñao- de unas dimensiones insólitas en una pequeña población rural. Se trata en la mayoría de los casos de un románico tardío, de un estilo ya muy maduro. Algunas de estas iglesias muestran una clara influencia de la escuela compostelana surgida en torno al célebre Maestro Mateo, el creador del Pórtico de la Gloria de la catedral de Santiago. Estudios recientes sugieren que un taller formado por antiguos discípulos de Mateo se asentó en el curso medio del Miño después de terminar la construcción de la catedral (hacia el año 1210), levantando en primer lugar la monumental iglesia de Portomarín, en pleno Camino de Santiago. La impronta estilística de este taller se hizo sentir en otros templos construidos más tarde en la misma zona.


TV / Vídeo 
El patrimonio románico de la Ribeira Sacra es presentado en un episodio de la serie documental Las claves del románico, del canal público de televisión TVE-La 2. Un vídeo realizado por la Diputación de Lugo muestra algunas  iglesias del municipio de O Saviñao (en gallego). 


Libros  
En tiempos recientes fue publicada una guía, Cuaderno del románico de la Ribeira Sacra, de Francisco Ruiz Aldereguía, que describe numerosas iglesias y varias rutas para visitarlas. La compleja simbología religiosa presente en estos monumentos (y en especial en sus esculturas) es analizada por el escritor e historiador Xosé Lois García en sus libros Simboloxía do románico de Pantón, Simboloxía do románico de Sober y Simboloxía do románico de Chantada (en gallego). La historiadora Sonia Fernández estudia en su obra San Esteban de Ribas de Miño : los talleres de filiación mateana la relación del románico de la Ribeira Sacra con la escuela compostelana del maestro Mateo. También hay informaciones sobre el patrimonio románico de la zona en los libros La Ribeira Sacra. Guía práctica, de Manuel Garrido (con ediciones en castellano y gallego) y Orientarse pola Ribeira Sacra, de Gonzalo Xosé de Francisco da Rocha (en gallego), este último de un carácter más literario.      

                                                                   
Iglesia de Bembibre, Taboada (Foto A. López)
Sitios web
Un mapa editado por el Ecomuseo de Arxeriz indica los principales puntos de interés de este vasto conjunto monumental. La asociación cultural O Colado do Vento ha publicado una guía del patrimonio románico del municipio de Sober (en gallego). Otra asociación, Amigos do Románico da Comarca de Chantada, presenta en su web una galería fotográfica de las iglesias románicas de los municipios de Chantada, Taboada y Carballedo. El portal Arteguias.com dedica una pequeña sección a este patrimonio. Un calendario con imágenes de iglesias y monasterios de la Ribeira Sacra de Ourense, editado por la asociación O Sorriso de Daniel, puede verse en este sitio. El portal Círculo Románico presenta imágenes de las iglesias de Santo Estevo de Chouzán, San Miguel de Eiré, Santa María de Ferreira, San Paio de Diomondi, San Lourenzo de Fión, San Vicente de Pombeiro, San Xoán de Portomarín, Taboada dos Freires, San Facundo de Ribas de Miño, Santo Estevo de Ribas de Sil y Santa Cristina de Ribas de Sil. La página web de la sociedad pública Turgalicia ofrece una visita virtual a la iglesia rupestre del monasterio de San Pedro de Rocas (en el municipio de Esgos), una de las fundaciones monásticas más antiguas de la Ribeira Sacra y de toda Europa (siglo VI).
  
Esculturas en la iglesia de Nogueira de Miño, Chantada (Foto Alberto López)
Museos
El Centro del Vino de la Ribeira Sacra (en el municipio de Monforte de Lemos) acoge una exposición permanente sobre la historia de la viticultura en la zona. El Ecomuseo de Arxeriz (en el municipio de O Saviñao) dedica una sección a las tradiciones vitícolas de la Ribeira Sacra. El museo etnográfico del municipio de Quiroga también expone materiales relacionados con la elaboración del vino.


Iglesia de San Xoán da Cova (Foto Alberto López)
Rutas turísticas
La empresa Maisqueromanico ofrece visitas guiadas a algunos de estos monumentos, con servicio en varios idiomas. En la zona existe una Ruta del Vino que agrupa bodegas, hospedajes y otros establecimientos.


sexta-feira, 15 de março de 2013

"Puerto de Hambre" (1972 - 1973) : Sarmiento de Gamboa numa banda desenhada chilena

  
   Em dezembro de 1972 e janeiro de 1973, o desenhista, ilustrador e roteirista chileno Luis Ruiz-Tagle publicou na revista Mampato a banda desenhada Puerto de Hambre, que relata a falida tentativa de colonização do estreito de Magalhães empreendida pelo império espanhol no último quartel do século XVI. A obra fazia parte de série Páginas brillantes de nuestra historia, que apareceu na dita revista a partir de abril de 1972. Ruiz-Tagle recriou também este episódio histórico noutra série intitulada Historias magallánicas, publicada pelo diário El Mercurio em 1980.



   Na história narrada nestas séries em quadrinhos teve um papel de destaque o navegador, explorador, cosmógrafo e cronista galego Pedro Sarmiento de Gamboa (Pontevedra 1532 - Lisboa 1592), pouco lembrado hoje no seu país de origem, embora com alguma exceção. Sarmiento já explorara a região magalhânica entre 1579 e 1580, partindo do porto peruano de El Callao, à frente de uma expedição que tinha por fim encontrar e capturar o corsário inglês Francis Drake, cujas incursões na América do Sul inquietavam as autoridades coloniais espanholas. Dessa viagem ficou um notável relatório que não seria publicado até 1768. Nessa altura, Sarmiento contava com uma longa experiência como navegador. Em 1567 participara na expedição ao Pacífico Sul comandada por Álvaro de Mendaña que resultou na descoberta das Ilhas Salomão. Anteriormente morara no México e no Peru, onde por encomenda do vice-rei Francisco de Toledo escreveu uma crónica do império inca (Historia índica) que figura entre mais importantes fontes de informação histórica sobre a América pré-colombiana

  Receando que o reino da Grã-Bretanha alcançasse a estabelecer bases permanentes na América do Sul e a assenhorear-se da passagem do Atlântico ao Pacífico, a coroa espanhola resolveu fortificar o estreito de Magalhães e encomendou a Sarmiento de Gamboa a missão de criar uma colónia na região austral. Com esse objectivo, uma frota de 23 navios com cerca de 2.500 pessoas a bordo partiu em setembro de 1581 do porto de Sanlúcar de Barrameda. A expedição teve que arrostar grandes dificuldades logo desde o início. Tempestades e pestes dizimaram a frota durante a travessia e os sobreviventes ficaram isolados por muito tempo na costa do Brasil.


   A frota chegou finalmente ao estreito de Magalhães em fevereiro de 1584. Na altura já restavam só cinco navios e um deles naufragou antes de tocar terra, perecendo 583 pessoas de todas as idades. Uma tempestade afastou depois outros barcos, que empreenderam o retorno à Península Ibérica. Os colonos recém desembarcados dispunham apenas de uma nau, a Santa Maria de Castro
   
  Em meio de grandes penalidades, os sobreviventes da frota fundaram as povoações de Nombre de Jesús (perto do cabo Vírgenes, na ponta oriental do estreito) e Rey Don Felipe (na baía San Blas, a poucos quilómetros da atual cidade chilena de Punta Arenas), habitadas ao todo por 338 homens, mulheres e crianças. Foram as primeiras colónias europeias no extremo austral do continente. Mas as circunstâncias em que se levou a cabo a fundação, a escassez dos recursos  com que contavam os moradores e isolamento em que se encontravam fizeram temer pelo seu futuro já desde o primeiro momento.

  Sarmiento rumou para o Brasil à procura de víveres e reforços para as colónias recém criadas, mas as tempestades impediram-no de regressar ao estreito nas duas ocasiões em que o intentou. Na primeira tentativa, a nau Santa Maria afundou-se com toda a sua carga. Finalmente, em junho de 1586, decidiu retornar  à Espanha em demanda de auxílio. Na travessia foi apresado pela frota de Walter Raleigh e conduzido à Inglaterra. Após de muito porfiar, convenceu a rainha Isabel I para que lhe permitisse voltar à Espanha portando uma mensagem para Filipe II, mas quando atravessava a França foi feito prisioneiro pelos huguenotes, que pediram por ele um pesado resgate. Não foi libertado até dezembro de 1589.

     Durante esse tempo, os colonos do estreito ficaram abandonados à sua sorte. Desprovidos de ajuda exterior, contando com meios sumamente precários, cercados de umas terras e um clima muito diferentes dos que conheciam, não foram capazes de desenvolver cultivos nem puderam recorrer com eficácia à pesca ou à caça para garantir-se a subsistência. Careciam dos conhecimentos e das técnicas desenvolvidos durante milhares de anos pelos indígenas para sobreviver naquela remota região. A fome começou a fazer estragos entre eles.


    Os moradores de Nombre de Jesús empreenderam uma marcha desesperada por terra para alcançar a outra povoação, supondo que ali conseguiriam mais víveres, mas foram morrendo quase todos de inanição e esgotamento ao longo do caminho.



   Em janeiro de 1587, o corsário inglês Thomas Cavendish fundeou na baía San Blas para prover-se de água e lenha. Na cólonia de Rey Don Felipe só havia um punhado de sobreviventes exaustos e dezenas de cadáveres insepultos. Espantado perante o macabro panorama, Cavendish deu ao lugar o nome de Port Famine ou Porto da Fome, que conservou até hoje. 



 


  Depois da desgraçada tentativa de colonização -também narrada pelo escritor chileno Reinaldo Lomboy no romance histórico Puerto del Hambre-, os europeus desistiram por muito tempo de se assentarem no inóspito extremo sul do continente. A região não foi realmente colonizada até o século XIX, quando Chile e Argentina já eram estados independentes. Começou então o declínio dos antigos povos fueguinos, que foram levados à beira da extinção no decurso de poucos decénios. 







segunda-feira, 11 de março de 2013

Los defectos de lenguaje en Galicia y en la provincia de León, de Emilio Álvarez Giménez (1890)


 
     Los defectos de lenguaje en Galicia y en la provincia de León : estudio gramatical basado en la doctrina de la Academia y en el uso de los buenos escritores por Don Emilio Álvarez Giménez, catedrático por oposición del Instituto de Pontevedra
                                                             Pontevedra, 1890
      

    Veinte años há que dí á la estampa un libro titulado ESTUDIO SOBRE LAS FALTAS DE LENGUAJE QUE SE COMETEN EN GALICIA, cabiéndole la suerte de ser recibido con suma benevolencia por la prensa de provincias y de la corte, que le recomendó como útil é instructivo, y de agradar al público que agotó en corto tiempo la edición de cuatro mil ejemplares (…)
    Por otra parte, los estudios por mí hechos en todo ese período no se han limitado á Galicia, y he hallado que iguales a las de este país se cometen muchas faltas de lenguaje en la provincia de León, y principalmente en los pueblos donde también se habla el dialecto gallego. Por tales razones doy á luz la presente obra, que no es en rigor una segunda edición del citado ESTUDIO, sino trabajo casi nuevo en el fondo y en la forma. Creo que así como un notable escritor ha prestado á Cataluña un buen servicio con la publicación de un libro titulado Catalanismos, se lo presto yo también con el mio á Galicia, mi querida patria adoptiva, y á la provincia de León, cuna de mis mayores. (...)  
    Galicia es uno de esos puntos en donde nosotros hemos llegado á advertir gran número de defectos respecto de la pureza y propiedad del lenguaje, y como quiera que no todos los conocen (...), hemos creído que debíamos escribir el presente libro, en el que constan cuantos un estudio de largo tiempo ha podido reunir (...) 
    En Galicia se usan muchas palabras que no pertenecen a la lengua castellana, otras que, aunque pertenecen, se emplean en acepciones que no tienen y otras que sufren modificaciones en los elementos materiales. Se alteran además los accidentes gramaticales, y por fin se falta a las reglas de la Sintáxis.


PALABRAS IMPURAS É IMPROPIAS

   AIRA. ERA. Espacio de tierra limpia y firme y por lo común empedradra, donde se trillan las mieses. 
  [ Aira, eira. s.f. Porçom de terreno liso e duro ou lajeado onde se malham, secam e limpam cereais e legumes (Dicionário Estraviz da língua galega) s.f. Terreno liso ou empedrado onde se põem a secar e se trilham ou desgranam legumes ou cereais (Dicionário Priberam da língua portuguesa) ]

     ALBOYO. COBERTIZO 
  [ Albóio s.m. 1. Casa grande abandonada 2. Alpendre no que se guardam o carro, instrumentos de lavrança, erva, etc., e se fazem labores ao abrigo da intempérie 3. Pequeno telhado que sai de uma parede para afora ou que está encostado a ela, para resguardar da chuva o carro, e alguns instrumentos de lavrança 4. Casa velha que só serve para albergar bestas ou para guardar palha, lenha ou cousas semelhantes 5 Leira fechada, boa (Dicionário Estraviz) s. m. 1. Alpendre. 2. Casa grande desprezada ou abandonada. 3. Clarabóia que pode abrir-se. (Dicionário Priberam) ] 

   ALTEAR. DAR ALTURA Á UNA COSA. Así que no se dirá v.g., Este muro necesita ALTEARSE, sinó necesita MÁS ALTURA. En castellano el verbo ALTEAR se usa tan sólo en el lenguaje de la marina para expresar que es más alta la costa ó tierra por alguno de sus puntos con respecto á los inmediatos. 
  [ Altear v. tr. Volver alto. Dar maior altura a: altear um muro. Elevar. v. i. 1. Volver-se mais alto. Elevar-se. Crescer: a sua fama alteava dia a dia 2. Parar de chover (Dicionário Estraviz) v. tr. 1. Tornar alto ou mais alto; elevar mais. v. intr. 2. Tornar-se mais alto, subir (Dicionário Priberam) ] 

  ACHA. RAJA. Una de las partes de un leño que resultan de abrirlo con hacha, cuña ú otro instrumento. Si se quiere expresar el pedazo de madera que se saca de ella cuando se labra, ó el que queda de algun palo que se ha roto, se explica con la palabra ASTILLA
    [ Acha s. f. Lasca de madeira para botar ao lume. Cavaco (Dicionário Estravizs. f. Cada uma das partes em que se racha um tronco de árvore para fazer lenha (Dicionário Priberam) ]

   BACELO. BACILLO. Planta de la vid que empieza á dar fruto.
   [ Bacelo s. m. 1. Vara da vide que, chantada, reproduz a vinha 2 Vinha nova 3 Terreno plantado de vinhas (Dicionário Estraviz s. m. 1 Vara de videira para formar nova planta 2 Vinha nova (Dicionário Priberam) ]

  BILLA (de una pipa, tonel, barril, etc.) LLAVE. Instrumento de metal ó de madera que sirve para facilitar ó impedir la salida del líquido que contiene una vasija.
    [ Bilha s. f. 1 Chave, torneira de madeira que se coloca à beira do fundo de uma cuba ou pipote, para que saia o vinho 2 Chave ou instrumento para impedir o passo de um líquido ou de um fluido por um conduto. 3 Tábua pequena levadiça que se coloca no extremo inferior do cubo do moinho para abrir ou fechar a passagem da água 4 Estaquinha ou pauzinho delgado, recoberto de estopa, que se coloca na metade ou pança de uma cuba ou na parte superior de um dos tampos de uma pipa ou pipote, para extrair pequenas quantidades de vinho destinadas à prova 5 Varinha de ferro que serve para abrir o passo à água no canal de um moinho 6 Pequeno tubo de madeira que ao extremo inferior da cuba substitui ao bucil em sítios onde há pouca água para mover o moinho Var. Bilhote. (Dicionário Estraviz) ] 

  COCO Ó BUGALLO. AGALLA. Excrescencia de figura redonda que se forma en el roble, alcornoque y otros árboles semejantes.
  [ Bugalho s. m. 1 O mesmo que bugalha, excrescência do carvalho 2 Excrescência arredondada, nos vegetais, produzida pola picada de certos insectos  3 Globo ocular: bugalho do olho 4 Qualquer objecto globular semelhante à bugalha dos carvalhos 5 Conta grande de rosário (Dicionário Estraviz) s. m. 1. Noz-de-galha esférica 2 Conta grande do rosário 3 Lentilha que se introduz na fístula para excitar a supuração 4 Espécie de isca vegetal (Dicionário Priberam) ]

  CONGOSTRA. TROCHA.
  [ Congostra s. f. 1 Caminho de carro entre muros ou ribadas 2 Nalgumas bisbarras, carreiro  Sinóns. Canelha, corga, corredoira, congosta (Dicionário Estraviz) Congosta s. f. 1 Rua estreita e longa 2 Caminho estreito, entre paredes, e mais ou menos sem declive (Dicionário Priberam) ]

  CHULA (de carne, pescado, arroz, etc.) ALMÓNDIGA.
   [ Chula s. f. 1 Almôndega que se faz de carne picada ou pescado com farinha, ovo batido e espécies 2 Doce de forma achatada, feito com farinha de milho, centeio ou trigo amassada em água ou com ovo e leite 3 Espécie de dança e música popular 4 fig. Bofetada (Dicionário Estraviz) ]  

  EMPENARSE. ALABEARSE. Vicio que toma una tabla ú otra pieza de madera, torciéndose de modo que su superficie no esté toda en un plano.
      [ Empenar-se 1 Torcer-se ou curvar-se a madeira pola humidade ou o calor 2 Desviar-se da direcçom da linha de prumo: a parede empena por nom ficar bem (Dicionário Estraviz) 1 Torcer-se, curvar-se (a madeira), por acção do calor ou da humidade 2 Perder a forma, ficando torto 3 Desviar(-se) da linha de prumo (Dicionário Priberam) ]  

   ESCOJA. Palabra esta que se emplea para significar la acción de elegir y repartir los mozos que han entrado en la caja como soldados. Ningún diccionario admite dicha voz, ni el lenguaje técnico ó de la milicia la usa. Debe, pues, emplearse en equivalencia las palabras SACA, ELECCIÓN Ó REPARTO. 
    [ Escolha s. f. 1 Acto ou efeito de escolher 2 Preferência, predilecçom 3 Bom gosto, discernimento para saber escolher (Dicionário Estraviz s. f. 1 Acto ou efeito de escolher 2 Opção 3 Preferência 4 Selecção (Dicionário Priberam) ] 

  ESPETO. Antiguamente se daba este nombre al ASADOR. Es por lo tanto aquella palabra un arcaismo, y no debe usarse. 
   [ Espeto s. m. 1 Haste de ferro pontiaguda que serve especialmente para asar carne ou peixe: um anho ao espeto 2 Pau aguçado numa das suas extremidades 3 Pessoa alta e muito delgada (Dicionário Estraviz) s. m. 1 Instrumento de ferro em que se enfiam carnes ou peixes para assar 2 Pau aguçado numa das extremidades 3. [Figurado]  Pessoa muito alta e magra (Dicionário Priberam) ]

    FUSTALLA. Colección ó conjunto de pipas, toneles, barriles, etc. etc. que tiene un cosechero para envasar el vino. En castellano no hay palabra para expresar exactamente esta idea.
    [ Fustalha s. f. 1 Pipa ou conjunto de pipas para vinho 2 Conjunto de fustas (Dicionário Estraviz) s. f. Ajuntamento, grande número de fustas (Monção) Cascaria, conjunto de vasilhas de aduelas (Dicionário Caldas Aulete da língua portuguesa) ]   

  JABRE. GRAVA. Arena gruesa.
  [ Xabre s. m. 1 Barro esbranquiçado, brando e dócil, usado como argamassa 2 Terra arenosa 3 Areia grossa 4 Areia fina de mar (Dicionário Estraviz) ] 
  
   MAZAR. En castellano significa solamente "golpear la leche dentro de un odre para que se separe la manteca". Se usa, pues, impropiamente en la significación de MAGULLARSE un dedo, una mano, un pié, etc. Tampoco podrá emplearse la palabra MAZADURA.
 
  [ Maçar v. tr. 1 Bater com maça ou maço 2 Bater, esmagar, machucar, pisar. Maçar o leite: batê-lo com um pau ou rodela ou maçarelo de madeira para lhe extrair a manteiga. Maçar o linho: bater os mangados de linho com a maça, espécie de rebolo de madeira 3 ext. Produzir contusom, mas nom ferida 4 Magoar, cansar muito: a viagem maçou-os a todos 5 Golpear: maçou-o sem piedade (Dicionário Estraviz) 1 Bater com maça ou maço 2 Partir e moer (a casca do linho) v. tr., intr. e pron.3. Provocar ou sentir enfado (Dicionário Priberam)
    Maçadura s. f. 1 Acto ou efeito de maçar. Maçada 2 Vestígio de golpes no corpo. Contusom, equimose (Dicionário Estraviz) s. f. 1 Maçada 2 Vestígio de pancadas no corpo, vergões 3 Compressão feita metodicamente, como meio cirúrgico; maçagem (Dicionário Priberam)]
  
    NUEVO. Se emplea mal este adjetivo en lugar de JÓVEN. No se dirá, pués, v.g.: El más NUEVO de los hermanos, sino el más JÓVEN.
   [ Novo adj. 1 Que tem pouca idade Sinón. Moço 2 Que tem pouco tempo de existência 3 Recente, de pouco tempo, moderno 4 Estranho, visto pola primeira vez 5 Nom estreado 6 Que começa 7 Inexperiente, principiante 8 Jovem, menor. s. m. pl. A gente nova (Dicionário Estraviz) adj. 1 Feito recentemente 2 Que existe há pouco 3 Moderno 4 Outro; segundo 5 Que se ignorava; que se vê ou se ouve pela primeira vez 6 Que ainda não serviu ou serviu pouco 7 Que começa 8 Pouco prático; principiante 9 Recente; nascente; inexperiente s. m. pl. Gente nova (Dicionário Priberam) ]

   PARVO. Este adjetivo se usa mal en la acepción de TONTO, INOCENTE, FÁTUO. En la lengua castellana significa solamente PEQUEÑO.
    [ Parvo adj. 1 Diz-se de aquele que tem escassa inteligência ou pouco juízo 2 Coitado, iluso, infeliz 3 Diz-se de aquele que está aloleado, estantio, estonteado s. m. Pessoa parva (Dicionário Estraviz) 1 Diz-se de pessoa que tem pouca inteligência ou pouca capacidade de compreender e avaliar as coisas; tolo (Dicionário Caldas Aulete

   PELAR. Usase con impropiedad este verbo en la acepción de escaldar, quemar, abrasar. No se dirá, pues por ejemplo: La sopa está PELANDO, sino QUEMANDO. 
  [ Pelar v. tr. 1 Tirar a pele ou a casca: pelar as castanhas 2 Tirar a mondadura: pelar uma maçã 3 Tirar as penas às aves 4 Queimar com água fervendo alguma cousa v. pron. 1 Ficar sem pele 2 Queimar-se, escaldar-se 3 Ficar sem pelo 4 Desesperar-se  (Dicionário Estraviz) 1 Tirar o pelo a ou perdê-lo  Deixar ou ficar nu em pelo; DESPIR(-SE) 2. Tirar ou ficar sem a pele ou a casca 3 Bras. Estar muito quente, a ponto de tirar a pele. [int.: A água está pelando.] (Dicionário Caldas Aulete) ]


  PODRE. Esta palabra se emplea con impropiedad como participio del verbo podrir. Así se dice por ejemplo: Este melón está PODRE, debiendo decirse está PODRIDO. En la lengua castellana se usa como nombre, y vale podredumbre, materia, pus.
  [ Podre adj. 1 Que está em descomposiçom 2 Fétido, malcheiroso 3 fig. Pervertido, contaminado s. m. 1 A parte podre de uma cousa 2 fig. Lado fraco 3 Defeito, vicio (Dicionário Estraviz) adj. 1 Estragado, corrompido, putrefacto 2 Que não está são 3 infecto, mefítico; fétido 4. [Figurado]  Contaminado, pervertido s. m. 5. A parte podre de alguma coisa s. m. pl. 6. Vícios, defeitos; actos vergonhosos (Dicionário Priberam) ]


  RATO (animal). Esta palabra se ha hecho anticuada y debe por consiguiente proscribirse. Hoy se dice: RATÓN.
 [ Rato s. m. 1 Pequeno mamífero roedor, de cauda comprida (Dicionário Estraviz) s. m. 1. Pequeno mamífero roedor, da família dos murídeos, de cauda comprida, muito espalhado em todo o Globo (Dicionário Priberam) ]


   RESESO, RECÉCEGO y RESÉSIGO. Este adjetivo gallego, que generalmente se aplica á pan, equivale al castellano DURO, AÑEJO.
 [ Ressesso adj. 1 Diz-se do pam, bolos, etc., que já nom estám frescos, que estám secos e duros 2 Diz-se em algumas zonas da comida do dia anterior (Dicionário Estraviz) adj. [Portugal: Beira, Trás-os-Montes] Que não é fresco; resseco (Dicionário Priberam) ]

   SUBA. SUBIDA, Elevación del precio de una cosa. No se dirá, pues, la carne ha tenido una buena SUBA, sino SUBIDA.
   [ Suba s. f. Subida do custo de algo (Dicionário Estraviz) s. f. (Bras., Rio Grande do Sul) alta de preços (Dicionário Caldas Aulete) ]


   TANQUE. Esta palabra se usa en Galicia y en Méjico para significar ESTANQUE ó CHARCA. También se le da el mismo nombre en Galicia á una vasija pequeña de barro, hojadelata, porcelana, etc. de forma cilíndrica y con asa, que sirve para coger agua, etc. No es palabra castellana.
  [ Tanque s. m. 1 Vaso de barro, metal ou cristal com asa para colher água ou outro líquido de uma vasilha 2 Pequeno lago em parques, jardins, etc. 3 Pilom para lavar a roupa 4 Reservatório para água e outros líquidos 5 Náut. Depósito, a bordo, das tinas de baldeaçom Sinóns. Estanque, algibe (Dicionário Estraviz) s. m. 1 Reservatório para água 2 Chafariz 3 Estrutura destinada à lavagem manual de roupa 4 Reservatório para líquidos 5 [Náutica]  Depósito das tinas de baldeação 6 [Brasil]  Açude 7 [Agricultura]  Cada um dos canteiros do arrozal (Dicionário Priberam) ]


   TIESTO. Esta palabra se usa impropiamente en la acepción de TAPADERA (de una olla, cazuela, etc.)
 [ Testo s. m. 1 Tapadeira de uma vasilha, pote, etc. 2 Testico 3 Fragmento de louça 4 Concha dos moluscos lamelibrânquios (Dicionário Estraviz s. m. 1 Tampa de barro com que se cobre panela ou cântaro 2 Vaso de barro onde se põe cal para caiar 3 Testico ou cabeceira da serra (Dicionário Priberam) ] 


  TONA. Nata (de la leche).
 [ Tona s. f. 1 Cortiça, cerne dos vegetais 2 Pela da batata ou da maçã 3 Casca de alguns frutos como a castanha, noz, etc. 4 Teia da cebola 5 Camada gorda que se forma na superfície do leite, do caldo, etc. 6 Capa superior, superfície: a tona do mar. Tona da água: tona do mar. Tudo o que se refere a superfície (Dicionário Estraviz) s. f. 1 Casca fina 2 Alburno 3 Leve camada = PELÍCULA 4 Parte exterior de algo 5 [Figurado] Superfície da água = FLOR; à tona: junto à superfície (ex.: a bóia fica sempre à tona da água) em situação de ser falado, comentado (ex.: gosto de trazer este assunto à tona) = À BAILA (Dicionário Priberam) ] 


  TORO y TUERA (de merluza, carne, etc.) TROZO. RUEDA. En algunas carnes y pescados ó frutas la tajada en forma redonda.
  [ Toro s. m. 1 Tronco de árvore limpo de pólas e serrado 2 Parte da árvore onde termina o tronco e começam as pólas 3 Tronco do corpo humano ou doutro animal, privado de membros 4 Parte carnosa das folhas da couve ou verça 5 Porçom de qualquer cousa cortada transversalmente: põe-me dous toros de pescada 6 Arquit. Moldura circular que orna a base das colunas 7 Bot. Receptáculo cilíndrico de certos frutos (Dicionário Estraviz) s. m. 1 Tronco de árvore limpo da rama 2 Tronco do corpo humano ou de animal privado de membros 3 Pedaço de ramo ou pernada de árvore = CEPO 4 Pedaço de cabo náutico 5. Leito nupcial 6 [Linguagem poética]  Tálamo 7 [Arquitectura]  Moldura circular da base da coluna 8 [Botânica] Receptáculo cilíndrico de certos frutos (Dicionário Priberam) ] 


  TRISCAR. Este verbo que en castellano significa hacer ruido con los piés ó dando patadas y también retozar, travesear, se usa impropiamente en Galicia en las acepciones de sonar, producir ruido, crugir y rechinar. No deberá, pues, decirse por ejemplo: Se oyó el ligero TRISCAR de un vestido de seda; TRISCÓ los dientes, sino se oyó el ligero CRUGIR de un vestido de seda; RECHINÓ los dientes.
  [ Triscar v. i. 1 Ir de trisca 2 Fazer ruído com os pés 3 Ranger, falando dos dentes 4 Partir com os dentes fazendo ruído. Morder 5 Mordiscar 6 Provocar desordem 7 Intrigar, enredar Sinóns. Altercar, contender, discutir, ralhar (Dicionário Estraviz) v.i. 1. Brigar, discutir 2 Fazer fogo com pederneira 3. Bras. Passar raspando, tocar só de passagem 4 Produzir pequeno ruído 5 Mexer-se, mover-se um pouco (Dicionário Caldas Aulete) ] 


  TÚSARO. Hombre esquivo, áspero e intratable.
[ Túçaro adj. 1 Diz-se da pessoa de trato áspero, insociável 2 Arisco, intratável, que foge e se esconde do convívio com a gente 3 Diz-se da pessoa torpe, lenta em compreender 4 Sumamente rude e tosco 5 Diz-se da pessoa vivedora e activa 6 Teimoso, obstinado 7 Diz-se do cam muito ladrador (Dicionário Estraviz) ] 


  VAGO (de uva). GRANO de uvas. Una UVA.
[ Bago s. m. 1 Fruto da videira 2 Uva que cai ela só do ácio 3 Fruto semelhante ao da videira por ser pequeno, redondo, envolver as sementes, ser comestível e celmoso 4 Galho da laranja (Dicionário Estraviz) s. m. 1 Cada um dos frutos que formam o cacho 2 Grão  (Dicionário Priberam) ]


  VALOR. Se usa impropiamente este nombre en el sentido de MOHO. Así, pues, no se podrá decir: Este pan tiene mucho valor, sino mucho MOHO.
 [ Balor s. m. 1 Vegetaçom criptogâmica que se forma à superfície das matérias orgânicas em descomposiçom 2 fig. Decadência, velhice (Dicionário Estraviz) Bolor s. m. 1 Vegetação criptogâmica parasita, originada pela humidade 2 [Figurado]  Velhice, decadência (Dicionário Priberam) ] 


  VIRADERA. ESPUMADERA.
   [ Viradeira s.f. 1 Espátula com que se vira o peixe, ou outra cousa, na frigideira 2 Prancha de metal que marca a direcçom do arado do vesso (Dicionário Estraviz) s. f. Pequena pá de ferro para virar o peixe na frigideira (Dicionário Priberam) ]